„Żelary” są zbiorem samodzielnych, choć wzajemnie – na sposób powieściowy – powiązanych opowiadań, opublikowanych w 2001 roku przez 82-letnią autorkę, o której wcześniej mało kto słyszał. Książka ta przez dwa lata utrzymywała się w czołówce rankingu najlepszych publikacji, ogłaszanym przez czeski dziennik „Lidové noviny”, jej nakład przekroczył 60 tysięcy egzemplarzy, a w 2002 roki przyniosła pisarce nagrodę państwową.

Bohaterowie prezentowanych opowiadań mają swoje pierwowzory w prawdziwym życiu – są literacko przetworzonymi portretami osób, z którymi los zetknął autorkę, kiedy po ukończeniu studiów rozpoczęła pracę w szkole na zapadłej beskidzkiej wsi.

Akcja prezentowanych opowiadań rozgrywa się na przestrzeni kilkudziesięciu lat pierwszej połowy XX wieku. Losy mieszkańców górskiej wioski Żelary ukazane są w sposób naturalistyczny, a jednocześnie poetycki, wręcz balladowy, a przy tym daleki od sentymentalizmu. Łączy je jeden wspólny motyw: miłość. Uczucie z rozmysłem formowane przez ludzkie pragnienia, lecz także zmieniane przez zdarzenia, które spadają na bohaterów jak grom z jasnego nieba.

Legátová przypomina prawdę, o której tak łatwo zapomnieć – że nic nie jest takie, jakie się nam wydaje. Że żaden ludzki czyn nie poddaje się jednoznacznym ocenom – zbrodnia narodzić się może z najszlachetniejszych pobudek, a dobre uczynki miewają tragiczne skutki. A także, że choćby naszym działaniem kierowała miłość w swojej najczystszej postaci, niczego to nie usprawiedliwia ani nie rozgrzesza.

Na motywach noweli pt. „Hanulka Jozy”, będącej kontynuacją żelarskiego cyklu, w 2003 roku nakręcono nominowany do Oscara film pt. „Żelary”.